Vương bất lưu hành, công dụng và bài thuốc

Cây vương bất lưu hành còn có nhiều tên khác như: Vảy ốc, cây xộp, trâu cổ, bị lệ, cơm lênh, mộc liên, sung thằn lằn, bất lưu hành, vương lưu, cấm cung hoa, kim tiễn đao thảo, kim trản ngân đài, hài nhi, giáo cảo, nga cảo, mộc lan tử, mạch lan tử, tiễn kim hoa, tiễn kim tử, tường cổ thảo.

Tên khoa học: Ficus pumila L-

Họ Dâu tằm (Moraceae)

1. Mô tả cây

Vương bất lưu hành là cây leo nhỏ, mọc bám nhờ rễ phụ. Cành ngắn và mềm, màu nâu, lúc non có lông sau nhẵn.

Lá mọc so le, lá ở cành sinh sản (cành này thường lên cao mới phân cấp) hình bầu dục hoặc hình trứng, dài 5-7 cm, rộng 2,5 – 4,5 cm, gốc tròn hoặc hơi hình tim, đầu tù hoặc hơi nhọn, hai mặt nhẵn, mép nguyên, gân gốc 3 – 5, nổi rõ ở mặt dưới, gân phụ tạo thành mạng thưa; cuống lá dài 1,8 – 1,5 cm, có lông hung; lá kèm có lông; lá ở cành không sinh sản hình vảy ốc, gốc lệch mọc áp sát vào thân cây chủ, dài khoảng 2 – 2,5 cm, cuống ngắn 2-3 mm. Cụm hoa mọc ở kẽ lá; hoa đực rất nhiều, mọc tụ tập ở gần đỉnh, đài 2-3 răng, nhị 2, bao phấn hẹp; hoa cái có 4 lá đài không bằng nhau; bầu thuôn dài, cong. Quả phức to, hình chóp ngược, đầu bằng, dài 3,5 cm, dày 3 cm, nhẵn, màu tứn nâu khi chín, cùi nạc và mềm xốp.

2. Bộ phận dùng làm thuốc

• Quả (quả xộp, vương bất lưu hành, lương phấn quả, bị lệ thực): Quả hái khi quả già ,vỏ còn xanh, bổ dọc, phơi sấy khô (quả đã chín để làm mứt).
• Thân mang lá (cành lá xộp, bị lệ lạc thạc đằng): Cành, lá thu hái vào mùa hè, các cành sinh sản chưa ra hoa; tuốt lá để riêng, phơi hoặc sấy khô, khi dùng thái nhỏ, sao khô.

3. Bài thuốc từ cây Vương bất lưu hành (cây Xộp)

     –    Chữa dương ủy, di tinh:

Quả xộp sao khô 12g, dây sàn sạt 12g, sắc nước uống hàng ngày.

• Chữa liệt dương, di tinh, tim loạn nhịp:
• Quả xộp sao khô, bạch khiên ngưu sao khô (lượng bằng nhau) làm thành bột mịn, trộn đều, đựng trong lọ khô sạch có nút kín.
• Ngày uống 3 lần mỗi lần 6g , chiêu với nước cơm.
• Chữa sưng vú, tắc tia sữa:
• Quả xộp 40g, bồ công anh, lá mua mỗi vị 15g, sắc uống.
• Kết hợp đắp thuốc ngoài: Lá bồ công anh giã nhỏ chế với dấm, chưng nóng rồi đắp.
• Chữa ít sữa sau khi đẻ:

Quả xộp chín 7 quả, hầm với 1 chân giò lợn , ăn và uống hết trong ngày.

• Chữa đau xương đau người:

Cao đặc quả xộp, ngày uống 5-10g (chế cao đặc: thái nhỏ quả sộp, nấu 2 lần với nước, lọc bỏ bã, cô thành cao đặc)

• Chữa quáng gà:

Quả xộp 5 quả, gan lợn 20g, nấu canh ăn hàng ngày đến khi hết bệnh.

• Chữa đau xương, đau người:
• Cành lá xộp cắt nhỏ, nấu với nước 2 lần, lọc bỏ bã, cô thành cao đặc.
• Ngày uống 5-10g.
• Chữa thoát vị bẹn:
• Cành lá xộp sao khô 40g, rễ mộc thông 3 lá 60g.
• Sắc lấy 2 bát thuốc, cho 1 quả trứng gà vào đun chín, chia làm 2 lần uống trong ngày .
• Chữa thấp khớp mãn tính :
• Cành lá xộp, thổ phục linh, rễ cỏ xước, rễ tầm xuân mỗi thứ 20g, dây rung rúc 12g, thiên niên kiện, rễ gấc, lá lốt, dây đau xương, Cành dâu; mỗi thứ 10g.
• Tất cả thái nhỏ, sao khô, sắc lấy 100ml cao lỏng, chia làm 3 lần uống trong ngày.
• Chữa đái buốt, đái rắt, đái ra máu:

Cành lá xộp 30g, rễ cỏ tranh 30g, mã đề 20g, sắc nước uống.

• Chữa suy nhược sau ốm:

Cành lá xộp 80g hầm với 300g xương lợn, ăn hàng ngày.

• Chữa trẻ em gầy còm:

Lấy 60 g cành xộp hầm với thịt gà ăn hàng ngày.

4. Bài thuốc Vương bất lưu hành tán.

Nguyên bản bài thuốc

(Kim Quỹ Yếu Lược, Q. Trung – Trương Trọng Cảnh)

Hành khí huyết, thông kinh mạch. Trị vết thương làm độc (kim sang).

Gồm các Vị thuốc sau:

Cam thảo ………7,2g

Can khương ……… 0,8g

Hậu phác ……… 0,8g

Hoàng cầm …… 0,8g

Thược dược …..0,8g

Xuyên tiêu …… 1,2g

Sóc diệu tế diệp (hái vào ngày 7 – 7 AL) ….. 4g

Tang đông căn bạch bì (hái vào 3 – 3 AL) …….. 4g

Vương bất lưu hành (hái vào ngày 8 – 8 AL) .. 4g

3 vị cuối đốt tồn tính, phơi râm 100 ngày. Tất cả tán bột.

Ngày uống 8 – 12g.

Lưu ý khi dùng thuốc:

• Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả
• Cam thảo phản với vị Hải tảo, Hồng đại kích, Cam toại và Nguyên hoa, gặp nhau sẽ sinh phản ứng nguy hiểm, trừ trường hợp đặc biệt phải xem xét thật kỹ mới dùng
• Vị thuốc Can khương rất nóng nên kỵ thai, có thai dùng thận trọng…